Als Polen maatregelen neemt om rechters van het hooggerechtshof te ontslaan, zal de Europese Commissie onmiddellijk artikel 7 inroepen. Dat zei vicevoorzitter Frans Timmermans woensdag in Brussel.
Dit artikel kan ertoe leiden dat Polen wegens schending van de rechtsstaat het stemrecht bij besluitvorming in de EU kwijtraakt. Het is nog nooit eerder ingezet en staat bekend als de ‘nucleaire optie’.
Timmermans zei ook dat hij een brief naar de Poolse regering heeft gestuurd met aanbevelingen om omstreden nieuwe wetgeving, die regeringspartij PiS enorme invloed geeft op het rechtssysteem, in lijn te brengen met EU-wetgeving. Warschau krijgt hiervoor een maand.
“Het is tijd dat Polen de onafhankelijkheid van het Grondwettelijk Hof herstelt en de wetten die de rechterlijke macht hervormen intrekt of in overeenstemming brengt met de Poolse grondwet en EU-normen voor rechterlijke onafhankelijkheid”, zei hij.
Voorlopig kan de Europese Commissie echter weinig meer doen dan alleen dreigen. Er kan formeel pas iets gebeuren als president Duda de wetten heeft ondertekend.
Als dat gebeurt, moet artikel 7 in werking worden gesteld. Daarin is geregeld hoe een lidstaat zijn stemrecht kan verliezen als de rechtsstaat wordt geschonden. Daarvoor moeten wel een aantal stappen worden doorlopen:
1. Waarschuwen
Voordat de 'nucleaire optie' daadwerkelijk in werking kan treden, moet de Europese Commissie Polen eerst een waarschuwing sturen. Daarin moet de Commissie concreet omschrijven wat de schendingen precies zijn. Polen mag daar dan weer op reageren.
2. Aanbevelingen
Polen kan dan twee dingen doen: of het kan een antwoord sturen met daarin een onderbouwing waarom er helemaal geen sprake is van schending van de rechtsstaat. Het kan ook maatregelen beloven om die schendingen ongedaan te maken.
Als de Commissie daar niet van overtuigd is, moet het Polen een handje helpen met een aanbeveling. Daarin staat onder meer een deadline wanneer de problemen moeten zijn opgelost. Polen moet dan laten weten op welke manier het de problemen precies gaat aanpakken.
3. Artikel 7
Artikel 7 kan door door de Europese Commissie, het Europese Parlement of een derde van de Europese Raad (waarin de regeringsleiders van de lidstaten samenkomen) in werking worden gesteld. Timmermans kan dus inderdaad artikel 7 aanroepen.
Maar uiteindelijk bepaalt hij niet of het stemrecht Polen daadwerkelijk wordt ontnomen. Allereerst moet het Europees Parlement daarmee instemmen. Daarvoor is een vier vijfde meerderheid nodig.
Dan nemen de Europese regeringsleiders het over. Die zullen Polen om uitleg vragen en kunnen het land nog eens een aanbeveling doen. Ook is het mogelijk om onafhankelijke toezichthouders in te schakelen, die moeten constateren of er daadwerkelijk sprake is van schending van de rechtsstaat.
Als dat het geval is, zal de Europese Raad stemmen over artikel 7. Er moet dan een normale meerderheid (de helft plus één) zijn om Polen het stemrecht af te nemen.
Later kan de Europese Raad ook weer besluiten om Polen het stemrecht terug te geven.
